عاشقان ولایت

بدیع الزمان فروزانفر در معرفی آثار مولانا می گوید:

آثار کتبی مولانا را به دو قسمت (منظوم و منثور) تقسیم توان کرد، اما آثار منظوم عبارتست از:

غزلیات

این بخش از آثار مولانا معروف به کلیات یا دیوان شمس است. چه مولانا در پایان و مقطع بیشتر آنها (یعنی به جز غزل هایی که به نام صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی ساخته و مجموعاً صد غزل بیش نیست یا آنچه تنها لفظ خاموش یا خمش کن و مرادفات آن به ندرت در مقطع ذکر شده) به جای ذکر نام یا تخلص خود و برخلاف معمول شعرا به نام شمس تبریزی تخلص می کند، چنان که هرگاه کسی از روابط مولانا و شمس مطلع نباشد گمان می کند که شمس یکی از غزل سرایان فارسی بوده و این ابیات نغز نظم کرده اوست، در صورتی که هیچ کس او را به سمت شاعری نمی شناسد. عده ابیات دیوان را متقدمان به 30000 رسانیده اند و نسخه خطی محتوی 5000 تا 40000 و دیوان چاپی بالغ بر 50000 بیت می باشد و به طوری که گفته آمد دیوان مزبور مشتمل است بر غزلیاتی که مولانا به نام یاران خود شمس الدین و صلاح الدین و حسام الدین چلبی به رشته نظم کشید. با این تفاوت که سهم شمس به حسب ذکر از آن دو افزون تر و بهره چلبی از همه کمتر است چه او به اثر و یادگاری نفیس تر و گران بها تر اختصاص یافته و آن مثنوی است.

مثنوی

مثنوی دارای شش دفتر است و آخرین دفتر که از حیث بیان حکایات ناتمام است انجام سخن مولاناست و او از همان آغاز نظم دفتر ششم در نظر داشته که سخن را در همین جزو تمام کند و به پایان آرد بدان امید که اگر فی ما بعد دستوری رسد گفتنی ها را با بیانی نزدیک تر بگوید.

رباعیات

این قسمت از آثار مولانا در مطبعه اختر (اسلامبول) به سال 1312 هجری قمری به طبع رسیده و متضمن 1659 رباعی یا 3318 بیت است که بعضی از آنها به شهادت قرائن از آن مولاناست و درباره قسمتی هم تردید قوی است و معلوم نیست که انتساب آن به وی درست باشد.

معانی بلند و مضامینی نغز در این رباعی ها دیده می آید که با روش فکر و عبارت بندی مولانا مناسبتی تمام دارد ولی روی هم رفته رباعیات به پایه غزلیات و مثنوی نمی رسد.

اما آثار منثور مولانا عبارتست از:

فیه ما فیه

این کتاب مجموعه تقریرات مولاناست که در مجالس خود بیان فرموده و پس او بهاءالدین معروف به سلطان ولد یا یکی دیگر از مریدان یادداشت کرده و بدین صورت درآورده است.

مکاتیب

این نسخه مجموعه مکتوبات مولاناست به معاصرین خود و دو نسخه آن در کتاب خانه دارالفنون اسلامبول موجود است و یکی از معتقدان مولان درصدد طبع آن است.

مجالس سبعه

و آن عبارتست از مجموعه مواعظ و مجالس مولانا یعنی سخنانی که به وجه اندرز و به طریق تذکیر بر سر منبر بیان فرموده است. نسخه خطی این کتاب در کتاب خانه سلیم آقا در اسگدار محفوظ و تاریخ کتابت آن سال 788 هجری قمری